Na wzgórzu stykającem się z błoniami wołyńskiemi, a porosłem gęstym niegdyś lasem, osiedli już zaczasów św. Jacka w początkach XIII. stulecia OO. Dominikanie, niosąc ztąd światło wiary ewangelicznej na wszystkie strony. Lecz już około r. 1245. wpadli tutaj Tatarzy, którzy O. Urbana, Przeora i dwunastu braci zakonnych, razem w kościele na modlitwie będących, okrutnie zamordowali. Odtąd dwa wieki upłynęło, a wtym czasie nawet ślady dawnego kościoła i klasztoru zatarły się. Dopiero Piotr Cebrowski, herbu Żabokruk, założywszy tu miasteczko Podkamień i wystawiwszy dla siebie i poddanych zamek obronny, wzniósł także dla Najśw. Panny wspaniałą świątynię i r. 1464. wprowadził tu OO. Dominikanów i bardzo hojnie tak klasztor jak i kościół wyposażył. Polski katolicki lud, nie mając w tych stronach katolickich kościołów, garnął się licznie do tego miejsca, gdzie się utwierdzał w wierze i podnosił na duchu. Lecz niedługo, bo już r. 1518. wpadli Tatarzy i miasteczko, zamek i kościół zburzyli. Ale Bóg, który karze grzechy, a jednak miłosierdzia swego nie odejmuje, miał to miejsce w swej opiece i wyraźnie żądał, aby tu znowu wzniesiono kościół na chwałę Jego, a na cześć Maryi. Bo nieraz widziano na tem miejscu światło gorejące i słyszano śpiewy kościelne. Czasami też spostrzegano procesye ludzi w białe szaty odzianych i Najśw. Pannę z Dzieciątkiem Jezus, która nawet na skale ślady stóp swoich świętych zostawiła. Wskutek tego zbudowano tu zrazu drewnianą kaplicę, a gdy Podkamień przeszedł W ręce Baltazara Cetnera, zaczęto 1612. r. murować klasztor wraz z kościołem, i znowu cześć Maryi zakwitła, czego dowodem jest, że nietylko lud prosty, ale tacy panowie, jak Wiśniowieccy, Czartoryscy, Lubomirscy, Sobiescy, Potoccy, Kalinowscy i inni magnaci często zjeżdżali do Podkamienia, aby tu łaski i miłosierdzia u Królowej nieba dostąpić. Bo też rozliczne łaski, których Najśw. Panna nie szczędziła w Podkamieniu, szeroko rozsławiły to miejsce. Łaski te i cuda spisywali OO. Dominikanie w osobnej księdze. Celem sprawdzenia tych cudów, wysłała władza duchowna roku 1644. osobną komisyę, która przesłuchawszy 118. zaprzysiężonych świadków, zdała sumienną o tem sprawę biskupowi łuckiemu, Jędrzejowi Gębickiemu. Ten zaś dekretem z dnia 21. lipca 1645. roku, obraz Najśw. Panny w Podkamieniu cudownym ogłosił. Odtąd wzmogło się gorące nabożeństwo do tego obrazu, zwiększyły się i pielgrzymki pobożnego ludu. Między innymi przybył tu dla złożenia hołdu Maryi roku 1661. Michał książę Wiśniowiecki, późniejszy król polski, a po skończonem nabożeństwie, własną ręką wpisał się do Bractwa Różańca św. Król Jan III. Sobieski, swoim kosztem nietylko zbudować kazał wspaniałe sklepienie kościoła, ale sam wpisał się do Różańca św. i niemało bogatych materyi na Turkach r. 1683. zdobytych, na ornaty ofiarował. Konsekracyi wspaniałej tej świątyni dopełnił X. Wiktoryn Amand Czeszejko, biskup bakowski 15. maja 1695. roku. Gdy sława tego obrazu coraz bardziej rosła, zapragnęli OO. Dominikanie obraz ten ozdobić rzymskiemi koronami. Na koszta tej wspaniałej uroczystości łożył Michał Potocki, podówczas wojewoda wołyński i starosta korytnicki. On też przywiózł ze Rzymu złote korony, poświęcone przez Benedykta XIII, i dokument zezwalający na uroczystą koronacyę, wydany dnia 5. listopada 1725 roku. Koronacya odbyła się dnia 15. sierpnia 1727 roku. Dopełnił jej biskup łucki: Stefan Rupniewski w assystencyi trzech innych biskupów, kilkuset kapłanów i niezliczonego mnóstwa szlachty, rycerstwa i pobożnego ludu. Podczas tej koronacyi pewien oficer, godności i powagi wielkiej, przez całe życie w błędach niedowiarstwa zostający, publicznie w kościele przed obrazem nowo ukoronowanym, odwołał zgubne swe zasady i prawdziwą wiarę katolicką przyjął. Niestety dnia 16. grudnia 1870. roku świętokradzca jakiś okradł cudowny obraz N. Panny, zabrawszy szczerozłote korony, berło dyamentami sadzone i wiele innych kosztownych rzeczy. Sprawiono wprawdzie nowe korony, ale tylko miedziane i pozłacane. O Podkamieniu i cudownym obrazie N. Panny wyszło kilka dzieł, najznaczniejsze z tych są: a) Okólski Szymon: Góra Święta. Najśw. Panny Różańca św. w Łuckiem biskupstwie na Wołyniu, nad miastem Podkamień etc. w Krakowie 1648 r. b) Robiński Remigi: Pani pokoju sercem wszystkich kierująca Marya etc. Lwów 1731. Wydano też wiele podobizn tego obrazu w miedziorytach i drzeworytach, tudzież rozmaitych medali. Medal wydany na uroczystość koronacyjną przedstawia z jednej strony Imię Maryi z różyczką w środku, po bokach gałązki, u spodu rok 1727. Z drugiej strony napis. Bened. XIII - corona - ímag. in Podkamień XV. Aug.

Źródło: Historye cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny w Polsce, T. II, Kraków 1904.