KLASZTOR OO. DOMINIKANÓW W PODKAMIENIU.

Świątynia bowiem jest jak człowiek; w sobie

Najdroższy klejnot zamyka, w sobie przechowuje

Bóstwo, tajemnice, świętości. 

K.W.B

Podkamień, czyli jak dawniej nazywano Podkamienie, liche dziś żydami przepełnione miasteczko w obwodzie złoczowskim, leży blisko źródeł Ikwy, na ogromnej górze panującej nad okiem niezmierzoną płaszczyzną rozciągającą się na wszystkie strony. Góra ta sterczy dwoma wyżynami skalistemi, z których jedna nagą tylko ścianą jakby kością olbrzymią, panuje nad całą okolicą, a na drugiej obszerniejszej wznosi się klasztor OO. Dominikanów z wspaniałym kościołem, mnogiemi zabudowaniami, kaplicami, ułamkami starych murów i ogrodem obszernym, który przez czas i pracę staranną jeden bok skalistej posady pokrył bujną roślinnością. Z okien klasztoru rozściela się przed okiem widok najobszerniejszy, jaki kiedy oko wędrowca razem zdybać może; granice bowiem dalekiego widnokręgu dotykają z jednej strony zamkową górę Lwowa, a drugiej strony po nad góry, wioski i miasta okoliczne, nikną w ciemnych borach poleskich, okołujących stary gród łucki. Obszerniejszy opis tego widoku bogatego w piękności przyrody i dziejowych pamiątek zabytki, damy innym razem w obrazku, który przedstawi drugą ową skałę nagą sterczącą w równej prawie wysokości z murami klasztornemi; a teraz przystąpiemy tylko do krótkiego opisu tego klasztoru sławnego na całą okolicę i jego dziejów.

W kościele klasztornym jest obraz cudowny Matki boskiej rzymskiemi koronami uwieńczony, do którego pobożne tłumy z blizka i z daleka dążą na mnogie odpusty. Przy samym zaś kościele na skale wydrążona jest jakby stopa ludzka, z której od wieków tysiące tysiąców ludzi cudowną czerpią wodę, a chociaż widomie woda z nizkąd nie ma przychodu, nigdy nie wysycha i nigdzie nie odchodzi, chyba w naczynia pobożnych pielgrzymów. Bo dawne podanie wiekami i tylą pobożnymi modłami dziękczynnemi uświęcone, z ust do ust przechodzące, w sercach wiernego ludu w spuściźnie po dziadach i ojcach zachowane, rozpowiada; że Bogarodzica, ta odwieczna patronka ziemi naszej, która długo w dniach łaski swej broniła ojczyznę naszą od cudzych napaści, zstąpiła raz widomie na ulubioną sercu swemu ziemię. A byłato chwila gwałtownej potrzeby, bo okoliczne sioła i włości płonęły ogniem przez dzikich poganów zażegnionym, a mężowie padali pod mieczem ich krwiożerczym, a niewiasty, starce i dzieci łzami, słowy i wzrokiem błagali boskiej opiekunki. I zjawiła się w obłokach; rozpierzchły się zbójeckie tłumy najezdników jak chmury przed słońca promieniem, a Bogarodzicielka spocząwszy chwilę stopami swemi na ziemi, uleciała nazad w niebieską ojczyznę swoją. I dwa ślady jej stąpienia zostały na ziemi, dwie stopki cudowne, jedna w Poczajowie, druga w Podkamieniu; i trysnęły z nich dwa cudowne zdroje czystej wody, która dotąd biedz nie przestaje, by się ludy korzyły przed boską władzą, w boską opiekę wierzyć nie przestawały, i czekały zbawienia od tej opiekunki ziemi naszej.

Tak mówi podanie, ta romantyczna spuścizna wieków, w których był ratunek, bo była wiara; dzieje zaś rozpowiadają następujące szczegóły o powstaniu miasteczka i kościoła. Dominikanie znani z swego apostołowania, upatrzywszy wśród gęstwiny lasu wysoką skałę, wznieśli z drzewa świątynię Bogarodzicy i mieszkanie dla zakonników; lecz Tatarzy wnet dojrzeli to ustronie, i zniszczyli je w roku 1240 ogniem i mieczem. Pobożni zakonnicy wystawili inną kaplicę drewnianą, w której odprawiali nabożeństwo pielgrzymujący synowie s. Dominika; i później dopiero Piotr Cebrowski wystawił na na górze zwanej górą ś. Różańca kościół, dokąd w 1464 weszli uroczyście zakonnicy. Rodzina Cebrowskich była przez długie lata w posiadaniu dzierżawczem czy zastawczem Podkamienia, nazywanego w dokumentach dawnych: conventus Succaminensis, Sublapidensis; a w listach kardynałów udzielających odpusty: Saxipolis, który właściwie należał do dóbr królewskich jak się okazuje z dokumentu wydanego za Zygmunta I. w roku 1524. Później stał się Podkamień własnością rodziny Cetnerów, z której Aleksander chorąży podolski, zrzuciwszy dawny kościół drewniany, wymurował wraz z żoną Anną Zamojską kasztelanką lwowską, nową świątynię około roku 1640. Klasztor był zbudowany nakształ fortecy, obwarowany murem i basztami, a broniony działami; jakoż czytamy w dziejach, że kilkakroć odparci zostali Tatarzy od murów klasztoru, chociaż przyległe miasteczko w perzynie i gruzach legło. Staraniem Cetnera starosty korytnickiego i Michała Potockiego wojewody wołyńskiego, cudowny obraz Bogarodzicy został ukoronowany dnia 15. sierpnia roku 1727; przyczem celebrował Stefan Rupniewski biskup łucki.

W klasztorze podkamienieckim, jak powiada Kuropatnicki w swojej geografii galicyjskiej, bywał dawniej nowicjat i wszystkie nauki zakonne, w których ćwiczyły się rozmaite osoby, i tu nawet doktorować mogły. Był także w Podkamieniu konwikt dla szlachty zbudowany za staraniem księdza Russyjana i rodziny jego, a przeto wielu z nich przyjmowało tamże habit i życie zakonne. Podkamień jest dotąd w posiadaniu Cetnerów, konwiktu i innej dawniej świetności tego klasztoru zabytki, jako ludzkie dzieła ponikły; została tylko dotąd cudowna stopka, ślad boskiej rodzicielki, w której opiekę cudowną, pobożna wiara jest naszem godnem pamięci bo narodowem podaniem.

/Zachowano pisownię oryginału./